Ổ đĩa thể rắn (SSD) đã trở thành một thành phần không thể thiếu trong các thiết bị công nghệ hiện đại nhờ tốc độ vượt trội và khả năng vận hành êm ái. Tuy nhiên, giống như bất kỳ linh kiện điện tử nào, SSD cũng có giới hạn về tuổi thọ và hiệu suất. Khác với ổ cứng cơ truyền thống (HDD) thường có những dấu hiệu rõ ràng khi sắp hỏng hóc, SSD thường “ra đi” một cách lặng lẽ và chậm rãi. Sự suy giảm này thường bắt nguồn từ những thói quen sử dụng tưởng chừng vô hại hàng ngày. Để đảm bảo ổ SSD của bạn hoạt động bền bỉ trong nhiều năm mà không gặp phải các sự cố bất ngờ hay giảm tốc độ, hãy tránh ngay 9 sai lầm phổ biến dưới đây mà người dùng rất dễ mắc phải.
1. Để Ổ Đĩa SSD Quá Đầy Dung Lượng
Việc tận dụng từng gigabyte cuối cùng của ổ SSD có thể rất hấp dẫn, đặc biệt khi không gian lưu trữ eo hẹp. Tuy nhiên, ổ đĩa thể rắn cần không gian trống để hoạt động hiệu quả. Không giống như HDD, SSD dựa vào một quy trình gọi là “san lấp hao mòn” (wear leveling) để phân phối dữ liệu đều khắp các ô nhớ (memory cells). Khi ổ đĩa gần đầy, nó có ít ô trống hơn để sử dụng, dẫn đến việc ghi đè lặp đi lặp lại và làm tăng tốc độ hao mòn.
Hãy hình dung ổ SSD của bạn như một đường cao tốc: khi lưu lượng giao thông được dàn trải, mọi thứ di chuyển trơn tru. Nhưng khi mỗi làn đường đều chật cứng, tiến độ sẽ chậm lại và áp lực tăng lên đáng kể. Để giữ cho ổ đĩa của bạn luôn trong tình trạng tốt, hãy cố gắng duy trì ít nhất 10-20% dung lượng trống. Nhiều ổ SSD hiện đại đã tích hợp công nghệ “overprovisioning” để hỗ trợ điều này, nhưng việc chủ động giữ thêm không gian trống là một cách thông minh để kéo dài tuổi thọ cho ổ đĩa.
2. Chống Phân Mảnh Cho Ổ Đĩa SSD
Nếu bạn đã quen sử dụng ổ cứng cơ truyền thống, việc chống phân mảnh có thể là một quy trình bảo trì tiêu chuẩn. Nhưng với SSD, điều này không chỉ không cần thiết mà còn gây hại. Chống phân mảnh là quá trình sắp xếp lại các tệp thành các khối liền kề để giảm thiểu thời gian đọc cơ học. Tuy nhiên, SSD không có bộ phận chuyển động. Chúng có thể truy cập bất kỳ bit dữ liệu nào ngay lập tức, bất kể vị trí của nó. Chạy quá trình chống phân mảnh chỉ tạo ra hàng ngàn thao tác ghi vô nghĩa, làm hao mòn các ô nhớ một cách không cần thiết.
Các hệ điều hành mới hơn như Windows 11 đã nhận thức được điều này và xử lý SSD một cách phù hợp. Điều quan trọng là bạn cần tránh sử dụng các công cụ bảo trì lỗi thời vẫn coi SSD của bạn như một ổ cứng quay thông thường.
3. Ghi Và Ghi Lại Các Tệp Lớn Liên Tục
Kiểm soát hoạt động đọc/ghi dữ liệu của SSD qua giao diện Quản lý Tác vụ Windows
Mỗi ổ SSD đều có giới hạn về số lượng chu kỳ ghi. Mặc dù các ổ đĩa hiện đại có độ bền cao, việc ghi và ghi lại liên tục các tệp lớn vẫn gây ra sự hao mòn đáng kể. Loại áp lực này thường gặp trong các tác vụ như chỉnh sửa video, quản lý cơ sở dữ liệu lớn hoặc sử dụng SSD làm ổ đĩa tạm (scratch disk) cho các ứng dụng chuyên nghiệp. Mỗi thao tác lưu, di chuyển hoặc ghi lại đều tiêu tốn thêm chu kỳ ghi.
Nếu bạn thường xuyên làm việc với các tệp lớn, hãy cân nhắc sử dụng một ổ cứng phụ (HDD) hoặc định hướng các ứng dụng như Adobe Premiere hay Photoshop sử dụng một ổ đĩa khác cho các tệp tạm thời. SSD được thiết kế cho tốc độ, chứ không phải để liên tục hấp thụ lượng dữ liệu khổng lồ được ghi/xóa liên tục.
4. Bỏ Qua Các Bản Cập Nhật Firmware Của SSD
Firmware là phần mềm nội bộ kiểm soát cách ổ SSD của bạn hoạt động. Nó quản lý các quy trình như phân bổ dữ liệu, san lấp hao mòn và tối ưu hóa hiệu suất. Các nhà sản xuất thường xuyên phát hành các bản cập nhật firmware để khắc phục lỗi, tăng cường hiệu suất hoặc kéo dài tuổi thọ cho ổ đĩa. Việc bỏ qua những bản cập nhật này có thể dẫn đến các vấn đề tương thích hoặc bỏ lỡ những cải tiến quan trọng có thể giúp kéo dài vòng đời của ổ đĩa.
Không giống như các bản cập nhật hệ điều hành, firmware SSD thường không tự động cài đặt. Bạn cần kiểm tra trang web của nhà sản xuất hoặc sử dụng các công cụ tiện ích của họ – chẳng hạn như Samsung Magician hoặc Crucial Storage Executive – để xem có bản cập nhật nào khả dụng không. Việc kiểm tra định kỳ vài tháng một lần là một nỗ lực nhỏ nhưng có thể ngăn chặn việc mất dữ liệu lớn trong tương lai.
5. Để Ổ Đĩa Chạy Ở Nhiệt Độ Quá Cao Trong Thời Gian Dài
Ổ cứng SSD NVMe bên trong laptop chơi game Lenovo Legion 7i, minh họa vị trí và nhu cầu tản nhiệt
Ổ đĩa SSD nhìn chung hoạt động hiệu quả và bền bỉ, nhưng nhiệt độ cao vẫn là kẻ thù của chúng. Nếu ổ đĩa của bạn thường xuyên hoạt động trên 70°C, nó đang bị lão hóa nhanh hơn mức bình thường. Nhiệt độ cao ảnh hưởng đến các ô nhớ và chip điều khiển (controller) quản lý luồng dữ liệu. Điều này có thể gây giảm hiệu suất, lỗi vặt hoặc hỏng hóc hoàn toàn theo thời gian.
Máy tính xách tay đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi hệ thống tản nhiệt kém, trong khi máy tính để bàn có luồng khí không tốt cũng có thể bị quá nhiệt khi sử dụng nặng. Nếu hệ thống của bạn trở nên ì ạch khi hoạt động, hãy theo dõi nhiệt độ SSD bằng các công cụ như CrystalDiskInfo hoặc phần mềm của nhà sản xuất ổ đĩa. Luồng khí tốt và hệ thống thông gió hợp lý là hàng rào phòng thủ tốt nhất của bạn. Giữ laptop trên các bề mặt cứng, phẳng. Trong máy tính để bàn, tránh đặt SSD gần các linh kiện tạo nhiệt như card đồ họa (GPU). Ngay cả việc lắp thêm một bộ tản nhiệt nhỏ cũng có thể giúp ích đáng kể.
6. Mất Điện Đột Ngột Hoặc Tắt Máy Không Đúng Cách
Mất điện đột ngột có vẻ vô hại, nhưng chúng có thể gây hư hại đáng kể cho SSD. Các ổ cứng cơ truyền thống sẽ đỗ đầu đọc của chúng khi mất điện. Tuy nhiên, SSD thường dựa vào các tụ điện và quy trình phần mềm đòi hỏi thời gian để hoàn thành các thao tác ghi một cách chính xác.
Việc tắt máy không đúng cách – như ép tắt nguồn hoặc để pin laptop cạn kiệt hoàn toàn – có thể làm gián đoạn các quy trình quan trọng, bao gồm thu gom rác (garbage collection) và san lấp hao mòn. Điều này làm tăng nguy cơ hỏng tệp hoặc lỗi hệ điều hành. Một số ổ SSD cấp doanh nghiệp có tính năng bảo vệ mất điện tích hợp (power loss protection), nhưng hầu hết các ổ đĩa tiêu dùng thì không. Để bảo vệ ổ SSD của bạn, hãy luôn tắt hệ thống đúng cách. Đối với máy tính để bàn, sử dụng bộ chống sét lan truyền hoặc bộ lưu điện (UPS) sẽ thêm một lớp bảo vệ an toàn.
7. Không Kiểm Tra Tình Trạng Sức Khỏe SSD Bằng SMART Stats
SSD không phát ra tiếng ồn lạch cạch khi chúng sắp hỏng, nhưng chúng vẫn lặng lẽ theo dõi tình trạng sức khỏe của mình bằng công nghệ SMART (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology). Đây giống như đèn cảnh báo trên bảng điều khiển ô tô của bạn vậy. Các chỉ số SMART có thể cảnh báo bạn về nhiệt độ tăng cao, các phân vùng lỗi (bad sectors) và các chỉ số sức khỏe suy giảm – đôi khi là trước khi xảy ra sự cố nghiêm trọng.
Sử dụng các công cụ như CrystalDiskInfo, Samsung Magician hoặc Western Digital Dashboard để kiểm tra nhanh tình trạng sức khỏe. Hầu hết các ứng dụng này đều hiển thị dữ liệu dưới dạng “Tốt” (Good) hoặc “Cảnh báo” (Warning) đơn giản, vì vậy bạn không cần phải là chuyên gia để hiểu chúng. Hãy tạo thói quen kiểm tra sức khỏe ổ SSD của bạn vài tháng một lần hoặc bất cứ khi nào hiệu suất giảm sút. Nếu ổ đĩa của bạn bắt đầu có dấu hiệu hư hỏng, hãy sao lưu dữ liệu ngay lập tức và chuẩn bị thay thế ổ đĩa mới.
8. Lưu Trữ Ổ Đĩa SSD Lâu Ngày Mà Không Cấp Nguồn
SSD không phải là lựa chọn lý tưởng để lưu trữ lâu dài mà không được cấp nguồn. Không giống như ổ cứng HDD, chúng sử dụng các điện tích để lưu trữ dữ liệu, và những điện tích này có thể bị mờ dần theo thời gian nếu không có nguồn điện. Nếu bạn để một ổ SSD trong ngăn kéo trong một hoặc hai năm, đặc biệt là trong môi trường ấm áp, bạn có thể phát hiện dữ liệu bị hỏng hoặc mất khi cuối cùng cắm nó vào. Rủi ro này cao hơn đối với các ổ đĩa giá rẻ và trong môi trường nhiệt độ cao.
Nếu bạn buộc phải lưu trữ SSD trong thời gian dài, hãy giữ nó ở nơi mát mẻ và khô ráo, lý tưởng là trong bao bì chống tĩnh điện. Tốt hơn nữa, hãy cấp nguồn cho nó vài tháng một lần. Đối với mục đích lưu trữ dữ liệu lâu dài và an toàn tuyệt đối, ổ cứng cơ học hoặc phương tiện quang học thường là lựa chọn an toàn hơn.
9. Sử Dụng Nguồn Điện (PSU) Kém Chất Lượng Hoặc Không Ổn Định
Người dùng đang lắp đặt bộ nguồn (PSU) vào khoang vỏ máy tính để bàn, nhấn mạnh tầm quan trọng của nguồn điện ổn định cho SSD
Một ổ SSD chỉ đáng tin cậy như nguồn điện mà nó nhận được. Bộ nguồn (PSU) kém chất lượng hoặc không ổn định có thể gây ra các xung điện áp, sụt áp hoặc nhiễu điện, làm hỏng các linh kiện. Các PSU cấp thấp có thể thiếu các biện pháp bảo vệ như chống quá áp hoặc điều chỉnh đầu ra nhất quán. Kết quả có thể là hỏng dữ liệu, các vấn đề về hiệu suất, hoặc trong một số trường hợp, hỏng phần cứng hoàn toàn.
Luôn chọn một bộ nguồn chất lượng từ một thương hiệu uy tín. Sự ổn định quan trọng hơn là công suất (wattage) cao. Nếu bạn đang sử dụng laptop, hãy tránh các bộ sạc bên thứ ba hoặc ổ cắm điện không đáng tin cậy. Trong môi trường nguồn điện không ổn định, bộ chống sét lan truyền hoặc bộ lưu điện (UPS) là một khoản đầu tư thông minh. Nguồn điện ổn định không chỉ tốt cho SSD của bạn mà còn bảo vệ toàn bộ hệ thống máy tính.
Ổ đĩa SSD của bạn có thể vận hành im lặng và mượt mà, nhưng nó không phải là không thể phá hủy. Hãy đối xử đúng cách với nó, và ổ SSD sẽ đền đáp bạn bằng tốc độ, độ tin cậy và nhiều năm hoạt động ổn định. Nếu bạn bỏ qua những lời khuyên này, thì rất có thể lần nâng cấp tiếp theo của bạn sẽ đến sớm hơn dự kiến!
Bạn có thêm mẹo nào để kéo dài tuổi thọ SSD không? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!
