Việc tải xuống các tệp từ internet luôn tiềm ẩn rủi ro lớn đối với hệ thống của bạn. Phần mềm độc hại, trojan, và ransomware thường ngụy trang dưới dạng các bản tải xuống vô hại, chờ cơ hội xâm nhập và gây hại. Để đảm bảo an toàn cho máy tính và dữ liệu cá nhân, bạn không thể chủ quan. Luôn kiểm tra kỹ lưỡng các tệp đã tải xuống trước khi mở chúng là một bước bảo vệ thiết yếu. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn 6 phương pháp hiệu quả để kiểm tra file tải về có an toàn không, giúp bạn tự tin hơn khi duyệt web và tải dữ liệu.
1. Sử Dụng Windows Security (Hoặc Antivirus Tích Hợp)
Biểu tượng Windows Security trên màn hình laptop
Cách đơn giản nhất để kiểm tra các tệp tải về trên máy tính Windows là sử dụng Windows Security, công cụ này đã được cài đặt sẵn trên PC của bạn. Windows Security (trước đây gọi là Windows Defender) hoạt động ở chế độ nền và có khả năng quét các tệp đáng ngờ mà bạn tải xuống.
Để quét một tệp, chỉ cần nhấp chuột phải vào tệp đó và chọn Quét bằng Windows Security từ menu ngữ cảnh. Quá trình quét thường chỉ mất vài giây và mang lại sự yên tâm ngay lập tức. Để bảo vệ tối đa, hãy đảm bảo rằng bạn đã kích hoạt tính năng Bảo vệ Ransomware (Controlled folder access) trong cài đặt của Windows Security.
Giao diện Windows Security hiển thị tính năng Controlled Folder Access đã được bật để bảo vệ chống ransomware
Vậy còn các chương trình diệt virus trả phí cao cấp thì sao? Thực tế, Windows Security đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây. Trừ khi bạn thường xuyên xử lý dữ liệu cực kỳ nhạy cảm hoặc truy cập vào các trang web không an toàn, công cụ bảo vệ tích hợp này có thể xử lý hầu hết các mối đe dọa một cách hiệu quả. Nó đặc biệt hoạt động tốt khi được kết hợp với các biện pháp bảo mật thiết yếu khác trên Windows 11.
Các hệ điều hành như macOS và Linux cũng có các công cụ bảo vệ tích hợp tương tự, mặc dù cách thức hoạt động có thể khác nhau. Dù bạn sử dụng hệ điều hành nào, hãy luôn chạy một bản quét trước khi mở các tệp đã tải xuống, đặc biệt là các tệp thực thi (.exe) hoặc tệp script có khả năng chạy mã độc hại trên hệ thống của bạn.
2. Kiểm Tra Phần Mở Rộng Tệp Trước Khi Mở
Một trong những thủ thuật lâu đời nhất của tội phạm mạng là ngụy trang các tệp độc hại bằng các phần mở rộng giả mạo. Tệp “photo.jpg” trông có vẻ vô hại kia thực chất có thể là “photo.jpg.exe” đang chờ cơ hội gây ra hỗn loạn trên máy tính của bạn.
Theo mặc định, Windows thường ẩn phần mở rộng của tệp, điều này vô tình tạo điều kiện cho tin tặc. Tuy nhiên, bạn có thể điều chỉnh cài đặt Windows để hiển thị từng phần mở rộng tệp. Thay đổi đơn giản này cung cấp cho bạn một lớp bảo vệ cần thiết chống lại phần mềm độc hại được ngụy trang.
Menu View hiển thị tùy chọn 'File name extensions' đã được bật, với các phân vùng ổ đĩa ở chế độ nền
Bạn nên cảnh giác với các tệp thực thi (.exe, .bat, .cmd, .vbs, .js, .wsf và .scr) từ các nguồn không xác định. Các loại tệp này có thể chạy mã trên máy tính của bạn mà không gặp nhiều hạn chế. Do đó, hãy nhận biết và tránh xa những tệp EXE độc hại này để tự cứu mình khỏi rắc rối. Hơn nữa, các tài liệu có macro (.docm, .xlsm) cũng có thể chứa mã độc.
Hãy đặc biệt chú ý đến các phần mở rộng kép như “invoice.pdf.exe” hoặc “movie.mp4.scr” vì chúng cố gắng che giấu bản chất thực của mình. Phần mở rộng thứ hai sẽ tiết lộ tệp đó thực sự là gì, bất kể biểu tượng hiển thị.
3. Sử Dụng Dịch Vụ Quét Virus Trực Tuyến
Trang chủ VirusTotal để kiểm tra độ an toàn của một liên kết hoặc tệp
Nếu bạn vẫn còn nghi ngờ về một tệp, hãy tìm kiếm ý kiến thứ hai. Các công cụ quét virus trực tuyến như VirusTotal sẽ phân tích các tệp đáng ngờ của bạn bằng cách sử dụng hàng chục công cụ diệt virus khác nhau cùng một lúc, tiện lợi hơn nhiều so với việc chỉ dựa vào một phần mềm duy nhất.
Sử dụng VirusTotal và các công cụ tương tự rất đơn giản: tải tệp đáng ngờ lên trang web và chờ kết quả. VirusTotal sẽ hiển thị có bao nhiêu trong số hơn 70 công cụ bảo mật của nó đã gắn cờ tệp của bạn là đáng ngờ. Cách tiếp cận tập thể này giảm đáng kể khả năng phần mềm độc hại lọt qua mà không bị phát hiện.
Các công cụ quét trực tuyến này rất hữu ích vì chúng hoạt động độc lập với hệ điều hành của bạn. Chúng đặc biệt có giá trị đối với những loại tệp lạ mà phần mềm diệt virus thông thường của bạn có thể không tối ưu để phát hiện. Chỉ cần nhớ rằng các tệp bạn tải lên các dịch vụ này thường được lưu trữ trên máy chủ của họ, vì vậy hãy tránh gửi các tài liệu cá nhân nhạy cảm.
4. Kiểm Tra Chữ Ký Số và Mã Băm Tệp (File Hashes)
Các công ty phần mềm uy tín thường ký số các tệp của họ, điều này xác minh tính xác thực của chúng. Nếu chữ ký số của một tệp bị thiếu hoặc hiển thị nhà phát hành không xác định, đó là một dấu hiệu cảnh báo đáng để điều tra. May mắn thay, chúng ta có thể kiểm tra chữ ký số của một tệp trong Windows. Để làm điều này, nhấp chuột phải vào bất kỳ chương trình đã tải xuống nào, chọn Properties, sau đó kiểm tra tab Digital Signatures (Chữ ký số).
Chữ ký số của game Valorant trong cửa sổ thuộc tính tệp
Mã băm tệp (File hashes) cũng là một biện pháp kiểm tra bảo mật hữu ích. Nó hoạt động như một mã định danh duy nhất cho các tệp, tương tự như DNA. Các nhà phát triển thường công bố giá trị băm cùng với các liên kết tải xuống khi bạn tải phần mềm từ các nguồn chính thức. Bằng cách so sánh mã băm được công bố với mã băm của tệp bạn đã tải xuống, bạn có thể xác minh rằng không có gì thay đổi trong quá trình tải xuống.
Tạo mã băm tệp trong Windows dễ dàng hơn bạn nghĩ.
- Nhập Windows PowerShell vào thanh tìm kiếm Start menu và mở kết quả phù hợp nhất.
- Trong PowerShell, nhập Get-FileHash, nhấn phím cách, sau đó là đường dẫn tệp (file path), và nhấn Enter. Bạn có thể sao chép đường dẫn tệp từ thanh địa chỉ của Windows File Explorer.
Lệnh Get-FileHash trong Windows PowerShell để lấy mã băm của một tệp
So sánh kết quả đầu ra này với mã băm được nhà phát triển công bố – chúng phải khớp chính xác. Bước xác minh này rất quan trọng đối với các bản cập nhật phần mềm và công cụ bảo mật, nơi ngay cả những sửa đổi nhỏ nhất cũng có thể cho thấy sự giả mạo.
5. Chạy Tệp Đáng Ngờ Trong Môi Trường Sandbox
Đôi khi bạn gặp phải các tệp có vẻ đáng ngờ, nhưng bạn vẫn cần phải mở chúng. Thay vì mạo hiểm với hệ thống chính của mình, hãy cân nhắc chạy chúng trong môi trường sandbox (hộp cát ảo) – một môi trường máy tính để bàn nhẹ được thiết kế để kiểm tra phần mềm đáng ngờ. Nếu tệp hóa ra là độc hại, thiệt hại sẽ chỉ giới hạn trong sandbox.
Tính năng Windows Sandbox được đánh dấu là đã kích hoạt trong cửa sổ Windows Features
Nếu bạn sử dụng Windows 10 hoặc 11 Pro, bạn có thể truy cập trực tiếp Windows Sandbox. Chỉ mất vài phút để kích hoạt và thiết lập Windows Sandbox, cung cấp một mạng lưới an toàn tức thì để kiểm tra các bản tải xuống đáng ngờ.
Không có Windows Pro? Không sao cả, bạn có thể sử dụng các công cụ sandbox trực tuyến miễn phí như ANY.RUN và Hybrid Analysis. Chúng cho phép bạn tải tệp lên và xem chúng thực thi trong một môi trường an toàn. Một số thậm chí có thể tạo báo cáo chi tiết về những gì tệp đã cố gắng thực hiện – truy cập mạng, sửa đổi khóa registry, tạo tệp ẩn, v.v.
Sau khi kiểm tra, toàn bộ môi trường sandbox sẽ biến mất, mang theo bất kỳ phần mềm độc hại tiềm ẩn nào. Nếu bạn thường xuyên kiểm tra các tệp không xác định, hãy cân nhắc thiết lập một máy ảo (virtual machine) chuyên dụng mà bạn có thể dễ dàng đặt lại sau mỗi lần sử dụng.
6. Không Tắt Cảnh Báo Bảo Mật Hoặc SmartScreen
Tất cả chúng ta đều từng trải qua: bạn đang vội cài đặt một cái gì đó, và những cảnh báo bảo mật phiền toái cứ liên tục hiện ra. “Windows đã bảo vệ PC của bạn.” “Tệp này có thể nguy hiểm.” Sự cám dỗ nhấp vào Chạy vẫn được (Run anyway) hoặc vô hiệu hóa vĩnh viễn các tính năng bảo vệ này là rất lớn, đặc biệt khi bạn tự tin rằng tệp an toàn.
Tuy nhiên, những cảnh báo bảo mật này tồn tại vì một lý do chính đáng, vì Windows SmartScreen và các tính năng bảo vệ tương tự đã cứu nhiều hệ thống khỏi bị nhiễm độc. Trên thực tế, chúng thường bắt được phần mềm độc hại mà các chương trình diệt virus truyền thống bỏ lỡ, bởi vì chúng phân tích danh tiếng và hành vi của tệp thay vì chỉ dựa vào chữ ký tệp.
Thay vì tắt các tính năng bảo vệ này, hãy coi những cảnh báo đó như một cơ hội để kiểm tra lại tệp bằng các phương pháp đã đề cập ở trên. Và hãy nhớ: phần mềm hợp pháp hiếm khi gây ra nhiều cảnh báo bảo mật. Nếu bạn thấy nhiều lớp cảnh báo, đó thường là một dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy có điều gì đó không ổn.
Kiểm tra file tải về có an toàn không không chỉ là một thói quen tốt mà còn là một biện pháp bảo vệ thiết yếu trong thời đại số. Bằng cách áp dụng các phương pháp được chia sẻ trong bài viết này – từ việc sử dụng Windows Security tích hợp, kiểm tra phần mở rộng tệp, đến việc tận dụng các dịch vụ quét virus trực tuyến, xác minh chữ ký số và mã băm, hay thậm chí là chạy tệp trong môi trường sandbox – bạn sẽ nâng cao đáng kể khả năng phòng thủ của mình trước các mối đe dọa trực tuyến. Đừng bao giờ bỏ qua các cảnh báo bảo mật, bởi chúng là tuyến phòng thủ đầu tiên và quan trọng nhất cho máy tính của bạn. Hãy biến việc kiểm tra an toàn tệp tải xuống thành một phần không thể thiếu trong quy trình sử dụng máy tính hàng ngày để bảo vệ thông tin và thiết bị của mình một cách hiệu quả nhất.
